Warszawa, 13 grudnia 2010

Nowy, szybki detektor wspomoże polskich łowców rozbłysków na niebie.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało dotację 612 tys. zł w ramach programu „Ideas plus” na projekt „Obserwacje procesów astrofizycznych w silnych polach grawitacyjnych z wysoką rozdzielczością czasową i w różnych zakresach widma i polaryzacji.”. Projekt został zgłoszony przez Instytut Problemów Jądrowych im. A. Soltana w imieniu zespołu badawczego Pi of the Sky. W skład grupy wnioskodawców wchodzą także naukowcy z Wydziału Fizyki UW, Centrum Fizyki Teoretycznej PAN oraz Centrum Badań Kosmicznych PAN. Kierownikiem projektu jest prof. Lech Mankiewicz (CFT).

Celem naukowym projektu są obserwacje wczesnej emisji optycznej stowarzyszonej z kosmicznymi procesami i zjawiskami zachodzącymi w bardzo silnych polach grawitacyjnych. Przykładem takiego zjawiska są kosmiczne rozbłyski gamma (GRB), poszukiwane za pomocą sieci teleskopów umieszczonych na satelitach i na Ziemi. Pomimo sporej ilości obserwacji błysków gamma i towarzyszących im późnych poświat w różnych zakresach widma, jedynie dla bardzo jasnego błysku zarejestrowanego 19 marca 2008 roku i oznaczonego jako GRB080319B zmierzone zostało z dużą rozdzielczością czasową promieniowanie optyczne równoczesne z promieniowaniem gamma. W obserwacjach brał udział prototypowy detektor Pi of the Sky, umieszczony w Chile. Drugi polski teleskop-robot zbudowany przez twórcow projektu rozpoczął właśnie pracę w obserwatorium INTA w Hiszpanii, na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego. Detektory zainstalowane w obu obserwatoriach pracują obecnie z rozdzielczością czasową około 10 sekund, a po modyfikacjach firmware osiągną rozdzielczość czasową rzędu 1 sekundy. Przełamanie bariery 1 Hz wymaga zastosowania jakościowo całkowicie nowego sprzętu i będzie możliwe dzięki doświadczeniu, zebranemu przez zespół Pi of the Sky w trakcie budowy i eksploatacji teleskopów-robotów.

Wykorzystanie detektora zbudowanego w ramach projektu pozwoli na przełom w zakresie obserwacji zjawisk optycznych kosmicznego pochodzenia. W wyniku projektu zostanie oprogramowany, uruchomiony i skalibrowany teleskop-robot wyposażony w optykę i kamery, umożliwiające obserwacje jasnych rozbłysków z rozdzielczością czasową znacznie lepszą od jednej sekundy w różnych zakresach widma i polaryzacjach. Instrument zostanie włączony do sieci teleskopów współpracujących przy obserwacjach rozbłysków gamma, będzie także współpracował z detektorami fal grawitacyjnych. Wnioskodawcy spodziewają się, że w trakcie eksploatacji detektora zaobserwują co najmniej kilka wczesnych poświat optycznych stowarzyszonych z rozbłyskami gamma. Istnieje także szansa, w zależności od progu detekcji detektorów fal grawitacyjnych, na obserwacje emisji optycznej źródła fal grawitacyjnych.

INFORMACJE DODATKOWE:

1. Centrum Badań Kosmicznych (CBK) to interdyscyplinarny instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk. Utworzony w 1976 roku, prowadzi za pomocą eksperymentów kosmicznych badania w zakresie fizyki bliskiej przestrzeni kosmicznej, w tym badania Słońca, planet i małych ciał Układu Słonecznego oraz geodynamiki i geodezji planetarnej, a także prace badawczo-rozwojowe w zakresie technologii satelitarnych i technik kosmicznych dla badań Ziemi. CBK brało udział w najbardziej prestiżowych misjach kosmicznych ESA: CASSINI/HUYGENS (badania Saturna i jego księżyca, Tytana), INTEGRAL (kosmiczne laboratorium wysokich energii), MARS EXPRESS (orbiter marsjański) czy ROSETTA (misja do komety). Obecnie CBK bierze udział także w misji NASA IBEX (badanie granic heliosfery). W Centrum zbudowano ok. 60 przyrządów, które zostały wyniesione w przestrzeń kosmiczną na pokładach satelitów i sond międzyplanetarnych.

2. Badania prowadzone przez CBK pozwoliły zbudować lokalny model jonosfery nad Europą, zapewniający dokładne prognozy heliogeofizyczne dla krajowych służb telekomunikacyjnych oraz międzynarodowego systemu ISES. Dzięki wykorzystaniu nawigacji satelitarnej GPS, w CBK opracowano jednorodną sieć powierzchniową Polski i związano ją z europejskim fundamentalnym układem geodezyjnym EUREF, stworzono Polską Atomową Skalę Czasu o wysokim stopniu stabilności i uruchomiono stację monitorującą systemu nawigacji satelitarnej EGNOS. Prace w innych dziedzinach pozwoliły poznać m.in. mechanizmy: wydzielania energii w koronie Słońca; oddziaływania wiatru słonecznego z plazmą lokalnego ośrodka międzygwiazdowego i składową neutralną materii międzygwiazdowej w heliosferze; wzbudzania i propagacji fal plazmowych; kształtowania środowiska plazmowego komety Halleya. Skonstruowany w CBK globalny obraz elektromagnetycznego otoczenia Ziemi pozwolił odkryć jego antropogenne uwarunkowania. W Centrum powstał również jeden z najbardziej wszechstronnych systemów obliczeń orbitalnych małych ciał Układu Słonecznego, umożliwiający m.in. badanie stopnia zagrożenia Ziemi przez te obiekty.

KONTAKTY:

prof. dr hab. Lech Mankiewicz
Centrum Fizyki Teoretycznej PAN
tel. +48 22 8436601 w. 1308
email: lech@cft.edu.pl

prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki
Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
tel. +48 22 5532365
email: zarnecki@fuw.edu.pl

dr Marcin Sokołowski
Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana
tel: +48 22 5532235
email: marcin.sokolowski@fuw.edu.pl

POWIĄZANE STRONY WWW:

http://grb.fuw.edu.pl/pi/
Strona główna projektu „Pi of the Sky”.

http://press.cbk.waw.pl/
Serwis prasowy Centrum Badań Kosmicznych PAN.

MATERIAŁY GRAFICZNE:

Pi_of_the_Sky101213b_Fot01s.jpeg

HR: http://public.ipj.gov.pl/foto/multimedia/2010/Pi_of_the_Sky101213b_Fot01.jpeg

Teleskop-robot projektu Pi of the Sky w obserwatorium INTA w Hiszpanii, na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego. (Źródło: Pi of the Sky)

WYSYŁAJĄCY INFORMACJĘ

dr Marek Pawłowski
Rzecznik IPJ
oraz
Pełnomocnik Dziekana Wydziału Fizyki UW
d/s upowszechniania wyników badań

 

Adres e-mail: press@cbk.waw.pl